Home
Në vështrimin e shndërrimeve letrare kapërcyelli i shekullit të 20
është një kohë veçanërisht e shënueshme. Më 1900 vdes Naim Frashëri. Po
në këtë vit Fishta boton shkrimet e para, kurse vetëm një vit më parë
lind Lasgush Poradeci, poeti më i madh modern shqiptar. Pra, me
mbarimin e shek. XIX përmbyllet letërsia e Naimit dhe një periudhë e
letërsisë shqiptare. Këtu është një prerje ndërmjet letërsisë së Naimit
(romantike) dhe letërsisë që nis me brezin e 1900-shit, ku hyjnë
Konica, Fishta, Çajupi, Asdreni, Noli e M. Frashëri me një letërsi
joromantike. Të parën e karakterizon ideja kombëtare, kurse të dytën
ideja shoqërore apo ideja njerëzore. Kjo e dyta është periudha e
letërsisë së pavarësisë që do të zotërojë ngadalë katër dhjetëvjeçarët
e parë të shekullit XX.
Në vështrimin kulturor-historik e në vështrimin strukturor, letërsia e
pavarësisë nis në fund të shekullit të kaluar me Konicën, kur shfaqet
një model shkrimi kritik, i ndryshëm nga shkrimi i mëhershëm himnizues,
dhe zhvillohet me poezinë e Lasgush Poradecit që kërkon forma të reja,
gjuhë të re poetike dhe efektin estetik të letërsisë, që ndërton në
thellësinë e vet identitetin e botës shpirtërore shqiptare.
Letërsia e Pavarësisë shqiptare është një periudhë letrare që vjen pas
periudhës së Rilindjes që kurorëzohet me letërsinë e Naim Frashërit.
Kjo periudhë letrare shkallë-shkallë ngre dallimet me letërsinë
pararendëse dhe forcon karakteristikat e veta ideore e strukturore.
Përurues dhe nismëtar i kësaj periudhe është Faik Konica me Albaninë e
tij (1897-1909), ku boton autorët e 1900-ës, madje dhe komenton këtë
letërsi të re në revistën e tij. Kështu, Konica bëhet edhe teoriku e
kritiku i parë dhe i pakontestueshëm i kësaj letërsie. Në një artikull
të vitit 1906, "Kohëtore e letrave shqipe", si dhe në interpretimet e
veprave të Çajupit, Asdrenit, Nolit e Gurakuqit, Konica vëren se
letërsia e re lirohet nga zotërimi i ideologjisë kombëtare të
romantizmit. Kjo letërsi artikulon dallimin ndërmjet veprimit atdhetar
dhe krijimit letrar estetik. Prandaj Letërsia e Pavarësisë, që në
nismë, shqipton kërkesën e krijimit të letërsisë si vlerë më vete, pa
marrë parasysh qëllimin. Në anën tjetër, edhe qëllimi fillon të
pretendohet që të arrijë nëpërmjet frymës kritike e jo frymës
himnizuese, si dhe brendapërbrenda shoqërisë shqiptare dhe shpirtit të
kombit.
E shfaqur qoftë si trashëgimi e simbolizmit (Asdreni, Lasgushi), qoftë
si realizëm me frymë kritike (Çajupi, Noli) qoftë në trajtë
neoklasiciste (Fishta, Mjeda, Haxhiademi) apo në trajta të papara të
modernizmit në prozë (Koli*** Migjeni, Kuteli), Letërsia e Pavarësisë
shqiptare, që zotëron gjysmën e parë të shekullit XX ka dy
karakteristika themelore:
Krijimin e trajtave e të strukturave të reja letrare
Krijimin e vetëdijes (ndërgjegjes) letrare që letërsia është krijim i
veçantë estetik pa marrë parasysh qëllimet. Kjo dëshmohet me veprat
letrare dhe me interpretimin e tyre letrar.
është një kohë veçanërisht e shënueshme. Më 1900 vdes Naim Frashëri. Po
në këtë vit Fishta boton shkrimet e para, kurse vetëm një vit më parë
lind Lasgush Poradeci, poeti më i madh modern shqiptar. Pra, me
mbarimin e shek. XIX përmbyllet letërsia e Naimit dhe një periudhë e
letërsisë shqiptare. Këtu është një prerje ndërmjet letërsisë së Naimit
(romantike) dhe letërsisë që nis me brezin e 1900-shit, ku hyjnë
Konica, Fishta, Çajupi, Asdreni, Noli e M. Frashëri me një letërsi
joromantike. Të parën e karakterizon ideja kombëtare, kurse të dytën
ideja shoqërore apo ideja njerëzore. Kjo e dyta është periudha e
letërsisë së pavarësisë që do të zotërojë ngadalë katër dhjetëvjeçarët
e parë të shekullit XX.
Në vështrimin kulturor-historik e në vështrimin strukturor, letërsia e
pavarësisë nis në fund të shekullit të kaluar me Konicën, kur shfaqet
një model shkrimi kritik, i ndryshëm nga shkrimi i mëhershëm himnizues,
dhe zhvillohet me poezinë e Lasgush Poradecit që kërkon forma të reja,
gjuhë të re poetike dhe efektin estetik të letërsisë, që ndërton në
thellësinë e vet identitetin e botës shpirtërore shqiptare.
Letërsia e Pavarësisë shqiptare është një periudhë letrare që vjen pas
periudhës së Rilindjes që kurorëzohet me letërsinë e Naim Frashërit.
Kjo periudhë letrare shkallë-shkallë ngre dallimet me letërsinë
pararendëse dhe forcon karakteristikat e veta ideore e strukturore.
Përurues dhe nismëtar i kësaj periudhe është Faik Konica me Albaninë e
tij (1897-1909), ku boton autorët e 1900-ës, madje dhe komenton këtë
letërsi të re në revistën e tij. Kështu, Konica bëhet edhe teoriku e
kritiku i parë dhe i pakontestueshëm i kësaj letërsie. Në një artikull
të vitit 1906, "Kohëtore e letrave shqipe", si dhe në interpretimet e
veprave të Çajupit, Asdrenit, Nolit e Gurakuqit, Konica vëren se
letërsia e re lirohet nga zotërimi i ideologjisë kombëtare të
romantizmit. Kjo letërsi artikulon dallimin ndërmjet veprimit atdhetar
dhe krijimit letrar estetik. Prandaj Letërsia e Pavarësisë, që në
nismë, shqipton kërkesën e krijimit të letërsisë si vlerë më vete, pa
marrë parasysh qëllimin. Në anën tjetër, edhe qëllimi fillon të
pretendohet që të arrijë nëpërmjet frymës kritike e jo frymës
himnizuese, si dhe brendapërbrenda shoqërisë shqiptare dhe shpirtit të
kombit.
E shfaqur qoftë si trashëgimi e simbolizmit (Asdreni, Lasgushi), qoftë
si realizëm me frymë kritike (Çajupi, Noli) qoftë në trajtë
neoklasiciste (Fishta, Mjeda, Haxhiademi) apo në trajta të papara të
modernizmit në prozë (Koli*** Migjeni, Kuteli), Letërsia e Pavarësisë
shqiptare, që zotëron gjysmën e parë të shekullit XX ka dy
karakteristika themelore:
Krijimin e trajtave e të strukturave të reja letrare
Krijimin e vetëdijes (ndërgjegjes) letrare që letërsia është krijim i
veçantë estetik pa marrë parasysh qëllimet. Kjo dëshmohet me veprat
letrare dhe me interpretimin e tyre letrar.
